صحیفه سجادیه امام علی ابن الحسین (ع)
•
اثری از پروفسور ویلیام چیتیک
بر اساس نوشته اکثر منابع اسلامی علی بن الحسین (ع) در سال 38 هجری مصادف با 658 میلادی به دنیا آمد او باید بسیار کوچکتر از آن میبود که شهادت پدر بزرگش امام علی (ع) را به یاد میداشت . او در حضور عمویش حسن و پدرش حسین، دو نواده محبوب پیامبر رشد کرد. بسیاری از منابع شیعی اذعان داشتهاند که مادر وی «شهربانو»دختر یزدگرد آخرین پادشاه سلسله ساسانی در ایران بوده است. به همین دلیل «ابن الخیارتین» نامیده شده است . (قریش از میان عربها و فارس از میان غیر عربها ).
بر اساس برخی گفته ها مادر وی در زمان عمر به عنوان اسیر به مدینه آورده شد و عمر قصد فروش وی را داشت . در مقابل امام علی (ع) پیشنهاد داد که او را از میان مردان مسلمان یکی را به همسری برگزیند و مهریه وی از میان بیتالمال مسلمین پرداخت شود . عمر پذیرفت وحسین بن علی (ع) را به همسری برگزید .
اینجا نیازی به ذکر جزییات تراژدی کربلا در سال 63 هجری و شهادت امام حسین (ع) و مردان اهل بیت توسط یزید خلیفه اموی نیست . زینالعابدین (ع) به همراه پدرش بود، اما در نزدیکی کوفه به بیماری سختی مبتلا شد.و در بستر افتاد و انگاه که یزیدیان حسین (ع) را به شهادت رساندند ، به غارت خیمه ها پرداخته ، جواهر زنان را از آنان دزدیده و حتی خیمه ای را که زین العابدین در آن بود به غارت بردند . شمربن ذالجوشن ، در عوض کمک به علی بن الحسین (ع) ، قصد جانش را کرده بود که زینب (س) خود را به روی وی انداخت تا جانش را حفظ کند و عمر بن سعد از وی خواست تا دست از زین العابدین بکشد . زین العابدین (ع) به همرا اسیران به دمشق برده شد و پس از آن اجازه بازگشت به مدینه را یافت .
صحیفه سجادیه
نام کتاب با عنوان صحیفه متعلق به سجاد است . سجاد یکی از کنیه های امام زین العابدین ، به معنای کسی که حیات خود را در عبادت می گذراند است . این کتاب بیشتر « صحیفه کامله سجادیه » نامیده می شود . بر اساس نوشته سید علی خان شیرازی شارح صحیفه ، کلمه کامل به معنای کمال در روش و متن است . برخی دیگر گفته اند این نام گذاری برای جدا کردن این کتاب از آثار دیگر موجود در میان «زیدیه» ها بوده است . هر چند احتمال این مساله کمتر است .
صحیفه با اسامیه محترمانه دیگری چون «اخت القران » ، « صحیفه اهل بیت » و « زبور آْ ل محمد » نیزخوانده شده است . بر اساس سنت شیعی زین العابدین (ع) دعاهای خویش را گرد آورده و آنها را به فرزندان خود به ویژه محمد باقر (ع) و زید تعلیم کرده است . بعدا این کتاب در حوضه وسیعی در میان تمام فرق شیعی منتشر شده است . عالمان حدیث بر تواتر متن تاکید کرده اند به بیانی دیگر ، صحیفه از آغازین زمان خود معروف و شناخته شده بود و توسط ناقلان حدیث ذکر شده و هیچگاه اعتبار و سندیت آن مورد تردید واقع نشده است . با این وجود ، ترتیب متن به ما اجازه میدهد که خط تمایزی بین 54 دعای اصلی کتاب و دعاهای افزوده شده ( شامل 14 دعا ، دعای ایام هفته و 15 مناجات ) بکشیم .54 دعای اصلی تراوت ، اتحاد در معنا و روش قابل انکاری را نشان می دهند . در حالی که باقی خصوصا مناجات ها نظم و جنبه های هنری خود آگاهانه ای را می رسانند که ویراستاری شده به نظر می آیند . گفته شده است که دعاهای دیگر که توسط شمس الدین محمد مکی معروف به شهید اول مولف مشهور کتاب « اللمعه الدمشقیه » که در سال 786 در زندان کشته شد به متن اضافه شده است . 15 مناجات به چند تصحیح متاخر صحیفه افزوده شده است و به نظر می رسد علامه محمد مجلسی ( متوفی 1111 ) آنها را به مرکز توجه شیعیان آورده است . بسیار ی از ادعیه ای که از امام زین العابدین صادر شده ، به علاوه ادعیه دیگری که برخی محققان به نام ایشان گرداوری کرده اند ، در آثاری معروف به « صحیفه » دوم ، « صحیفه » سوم و مانند آن منتشر شدند . صحیفه دوم که به قدمت خود صحیفه است به عنوان « اخت صحیفه » توسط محمد بن حسن حر عاملی ( متوفی 1104 ) مولف مشهور « وسائل الشیعه » در سال 1053 ه.ق جمع آوری شده است .
میرزا عبد الله بن میرزا عیسی تبریزی ، مولف « ریاض العلما » شاگرد علامه مجلسی و معروف به افندی صحیفه سوم را گرد آورد . طولانی ترین صحیفه منتشر شده « الصحیفه السجادیه الخامسه » توسط مولف مشهور « اعیان الشیعه » علامه محسن الامین منتشر شد . این اثر شامل همه ادعیه صحیفه های پیشین به علاوه 52 دعای اضافه شده است .